در قرن XIX جنگ اول افغان-انگلیس با شکست امپراطوری بریتانیا خاتمه یافت و در قرن ХХ اتحاد شوروی عقب نشینی کرد. به نظر میرسد که ایالات متحده امریکا نیز بعد از 17 سال «جنگ با ترور» در قرن XXI درک کرده که آنها به اسارت کشیدن این کشور قادر نخواهند شد.
ستینلی جانی (Stanly Johny) در مقاله منتشره در روزنامه The Hindu (هند) در ادامه می نویسد، تابلوی مشهور با رنگ روغنی بنام «بقایای اردو» نقاش الیزابیت باتلیر که در قرن XIX زندگی میکرد — تصویر فناناپذیر جنگ اول افغان-انگلیس (1839-1842) می باشد. در این تابلو طبیب نظامی اردوی هند بریتانوی ویلیام برایدون نشان داده شده که در سال 1842 سوار بر اسپ نیم جان به جلال آباد رسید. هم برایدون و هم اسپ او از پاه افتاده و خسته معلوم میشوند. او یگانه شخص زنده مانده از 16 هزار سرباز و کارگران اجیر در کمپ بود که از کابل بعد از آن عقب نشینی کردند که مداخله انگلیس با ناکامی مواجه گردید.
بعد از گذشت 137 سال اتحاد شوروی به افغانستان نیرو فرستاد، تا از رژیم محلی کمونیستی حمایت کند. ده سال دیگر، قبل از آن سپری شد که نیروهای شوروی با رسوایی مشابه خارج گردند. و یکبار دیگر در سال 2001 ایالات متحده امریکا — یگانه ابرقدرت در جهان بعد شوروی — به افغانستان نیروی فرستاد و جنگ خود «با تروریزم» را آغاز کرد. بعد از 17 سال زورآزمایی، وقتیکه امریکا و «طالبان» بطور کل راجع به شرایط ختم جنگ توافق کردند که به امریکایان امکان رفتن و حفظ آبرو فراهم می سازد، به مشکل میتوان پژواک های تاریخی را نه شنید.
تکرار اشتباهات گذشته
از نقطه نظر تاریخی افغانستان نسبت سیستم پیچیده قومی و اراضی کوهستانی محل ساده برای اشغالگران نبود. این مثال کلاسیک کشوری است که سرنوشت جیوپولیتیکی آن را جغرافیا تعیین میکند. امپراطوری بریتانیا به افغانستان در سال 1839 در چارچوب «بازی بزرگ» نیرو فرستاد. بریتانیا هراس داشت که روسیه افغانستان را اشغال خواهد کرد و در سرحد با هند — «مروارید تاج و تخت بریتانیا» قرار خواهد گرفت. با پیشگیری از این حوادث، آنها کابل را اشغال کردند و دوست محمد خان امیر افغانستان را سرنگون ساختند و بجای او دست نشانده خود شاه شجاع درانی را به قدرت رساندند. وقتیکه در موج مقاومت سرسختانه اقوام که بخش اعظم آنها از طرفداران اکبرخان پسر دوست محمد خان بودند، مواضع آنها متزلزل شدند، انگریزان در مورد عقب نشینی فیصله نمودند. ولی هنگام عقب نشینی همه کشته شدند و فقط برایدون خود را نیم جان به جلال آباد رساند و دوست محمد خان دوباره کابل را تصرف کرد.
اتحاد شوروی عین اشتباه را مرتکب شد. شوروی بعد از کودتای داخلی در کشور به افغانستان نیرو فرستاد. حکومت شوروی از حفیظ الله امین هراس داشت که قدرت را بعد از قتل تره کی — رهبر کودتای اپریل سال 1978 — بدست گرفت. در دسمبر سال 1979 لیونید بریژنف به افغانستان نیروی فرستاد. اتحاد شوروی کودتای نو راه اندازی کردند، امین را به قتل رساندند و ببرک کارمل وفادار به مسکو را به قدرت رساند. امریکایان بعد از شکست در جنگ ویتنام و انقلاب اسلامی سال 1979 (ایران) امکان خوب در مداخله شوروی در افغانستان مشاهده کردند. آنها حمایت از مجاهدین — رزمندگان قومی — آغاز کردند که هم با رژیم کمونیستی و هم با حامیان شوروی انها مبارزه میکردند. از آنها همچنان پاکستان و عربستان سعودی حمایت میکردند که از توسعه طلبی کمونیستی در جهان اسلام نگران بودند. بعد از گذشت ده سال حکومت شوروی درک کرد که مواضع نیروهای اشغالگر آنها متزلزل شده و عقب نشینی نمودند.
وقتیکه در سال 2001 ایالات متحده بر رژیم طالبان در افغانستان حمله نمودند، رئیس جمهور جورج بوش اعلام داشت که آنها «جنگ با ترور» را تا زمان قطع نخواهند کرد و متوقف نخواهند شد، «تا هر گروپ جهانی تروریستی را پیدا نکنند، و بر آنها پیروز نشوند». این وظیفه ساده نبود. امریکا به سرعت طالبان را سقوط دادند و افغانستان بالاخره حکومت انتخابی کسب کرد که در راس آن رئیس جمهور حامد کرزی قرار گرفت. اما بعد از 17 سال مبارزه جنگ همچنان بابرجا باقی ماند. از سال 2009، وقتیکه سازمان ملل متحد حوادث قتل و کشتارها در جنگ را مستند می سازد، در این منازعه 20 هزار باشنده ملکی افغانستان کشته و 50 هزار نفر دیگر زخمی شدند. امریکا از آغاز جنگ در حدود 877 میلیارد دالر در جنگ مصرف کرده و حد اقل دو هزار نفر نظامی تلفات داده است.
جنگ بی کنترول
پس آنها در بدل چه به دست آوردند؟ «طالبان» که در سال 2001 عقیب نشینی کردند، بازمیگردند. طبق برخی ارزیابی ها، آنها در حدود نیم از خاک افغانستان را کنترول میکنند که بخش اعظم آن مناطق کوهستانی اند. در شرق افغانستان هسته های «دولت اسلامی» (سازمان منوع در فدراسیون روسیه — تبصره مدیریت مسوول) تحکیم یافته که در ماه های اخیر چند حمله بر زمینه مذهبی انجام داده و صدها تن از هزاره های شیعه را به قتل رسانده اند. حکومت غرق فساد است و خارج از کابل قدرت در دست حاکمان محلی قرار دارد.
دونالد ترامپ رئیس جمهور امریکا بارها به وضاحت تفهیم نموده که میخواهد نیروهای امریکایی را به خانه برگرداند. باوجود این او در سال 2017 در مورد اعزام تعداد بیشتر نظامیان برای فعال ساختن مبارزه با طالبان اعزام کرد. از آن به بعد امریکا در افغانستان عملیات وسیع هوایی انجام دادند، اما به متوقف ساختن پیشروی «طالبان» قادر نشد. این سازمان مانند گذشته مناطق دهاتی کشور را کنترول میکند و میتواند در تمام خاک کشور دست به حملات بزنند. فقط از سال 2014 افغانستان در نبردها در حدود 45 هزار سرباز از دست داده است. امریکایان در زمینه افزایش تلفات و ناتوانی در امر یافتن راه بیرون رفت از منازعه، مانند امپراطوری بریتانیا در قرن XIX و اتحاد شوروی در قرن ХХ، ظاهراً، درک کرده که آنها بیش از این نمی توانند ابتکار عمل جنگ بزرگ در قرنXXI در دست داشته باشد.
نقش «طالبان»
سوال اینست که بعد از این چه باید کرد. طوریکه در امریکا اعلام داشتند، آنها از «طالبان» تضمینات دریافت کرده که این سازمان به تروریستان در افغانستان پناه نخواهند داد. آز آنها همچنان آتش بس و شرکت در مذاکرات بین الافغانی مطالبه مینمایند. اما وقعیت واقعیت است: امریکا تا به حال در چیزهای زیادی به طالبان عقب نشینی کرده است. «طالبان» اعلام داشتند که با حکومت افغانستان مذاکراه نخواهند کرد، چون آن را غیرقانونی میدانند. امریکایان این موضعگیری را پذیرفتند و با شورشیان مذاکرات انجام دادند که از موضعگیری زور سخن میگویند. امریکا همچنان با مطالبه عمده طالبان — خارج ساختن نیروها از افغانستان بدون کدام موافقت نامه دقیق راجع به نقش آینده «طالبان» — موافقه کرد. از اینجا معلوم میشود که امریکا با چه مایوسی جهت ترک کردن افغانستان — که جنگ در آن را اصلاً باخته — تلاش می ورزد. آنها تا اندازه زیادی با شرایط «طالبان» خارج خواهند شد. این ساده لوحانه خواهد بود که فکر کرد که طالبان 17 سال فقط به خاطر موافقت نامه با امریکایان می جنگیدند. آنها به خاطر قدرت می جنگیدند که با ورود نیروهای امریکایی در سال 2001 از دست دادند. و مطلقاً دقیق باید گفت، به مجرد آنکه امریکایان خارج شوند، طالبان در هر صورت به کابل چلنج خواهند داد.
