ویدران اوبوچینا (Vedran Obućina) در مقاله خود در نشریه Advance (کرواسی) در ادامه می نویسد، قزاقستان، قرغیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان دیگر جمهوری های اتحاد جماهیر شوروی نیستند و آنها دیگر تضمینی را که اتحاد جماهیر شوروی برای چندین دهه به آنها داده بود، ندارند. حکومت های هر پنج کشور نگرانی های شان را درباره تأثیر منفی افغانستان ابراز داشته، اما آنها در مورد چگونگی مقابله با آن اختلاف نظر داشتند. این کشورها از هرگونه کمک خارجی استقبال می کردند، اما تنها کشوری که توان تأمین آن داشت، روسیه بود که از زمان تزاری در این منطقه حضور داشته است.
عملیات نظامی كه ایالات متحده امریكا و متحدین آن پس از حملات تروریستی در اكتوبر سال 2001 در افغانستان آغاز كردند، به آسیای میانه مجال نفس کشیدن آرام داد. حکومت های آسیای میانه با نیروهای امریکایی همکاری داشتند و به نیروهای ائتلاف بین المللی اجازه دادند، تا از پایگاه های هوایی و جاده های خود در عملیات در افغانستان استفاده کنند.
ازبکستان به ایالات متحده اجازه داد، تا از میدان هوایی خان آباد استفاده کند. زمان، این پایگاه توسط نیروهای شوروی در جریان جنگ در افغانستان مورد استفاده قرار گرفته بود. در اپریل سال 2002، رئیس جمهور ازبکستان اسلام کریموف در پارلمان این کشور اعلام کرد: "ایالات متحده نقش تعیین کننده ای در مقابله با تهدید در مرز جنوبی ازبکستان ایفا کرد." در جنوری سال 2014، هنگامی که ائتلاف بین المللی، طبق برنامه اعلام شده، "نیروهای خود را از افغانستان بیرون کشید"، کریموف در روز مدافع میهن به شهروندان کشورش با این سخنان خطاب نمود: " خروج ISAF (نیروی بین المللی مساعدت به امنیت در افغانستان) از افغانستان آزمایش جدی برای همه کشورهای آسیای میانه است." سپس کریموف از شهروندان خواست "که کاملاً آماده آن باشند، تا با تجاوز علیه کشور ما مقابله نمود."
رهبران سایر کشورهای آسیای میانه عین سخنان را به مردم خود می گفتند. وخامت سریع اوضاع در عراق پس از خروج نیروهای بین المللی تحت رهبری ایالات متحده، رهبران غرب را به امتناع از خروج نیروهای شان از افغانستان مجبور ساخت. ولی حالا اداره امریکا تفهیم می کند که به زودی زمان فرا خواهد رسید که نیروهای خارجی افغانستان را ترک خواهند کرد. اکنون اوضاع در شمال این کشور طی تمام دوره عملیات از سال 2001 بسیار بی ثبات است. و ترس از اینکه اوضاع سنگین در افغانستان بر کشورهای آسیای میانه تأثیر خواهد کرد، دوباره در عشق آباد، بیشکک، دوشنبه، نورسلطان و تاشکند در درجه اول مطرح شده است.
نزدیکترین کشورها مانند روسیه، چین، هند، پاکستان و ایران و همچنین کشورهای غربی، افغانستان را بالقوه خطرناک می دانند. بسیاری می ترسند که به دلیل بی ثباتی ممکن است این کشور از هم بپاشد و یا به دژ مستحکم سازمان های تروریستی بین المللی تبدیل شود. علاوه بر این، بسیاری از کشورها بر این باورند که با کمک کردن به کشورهای آسیای میانه می توانند برای آینده ای پایدار در افغانستان مبارزه کنند و آنها می توانند نفوذ خود را در این منطقه گسترش دهند.
روسیه همچنان نیروی نظامی مسلط در آسیای میانه باقی مانده است. سربازان روسی در نیمه اول قرن 18 وارد خاک قزاقستان امروزی شدند و تا اواخر قرن 19 میلادی روسیه سرزمینها را تا مرز جنوبی با افغانستان به تصرف خود درآوردند. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، روسیه فرقه 201 خود را در تاجکستان حفظ کرد (این واحد پس از پایان جنگ جهانی دوم در تاجیکستان مستقر شد). این فرقه در بسیاری از درگیری های داخلی که پس از به دست آوردن استقلال در این کشور رخ داد، نقش اساسی داشت.
روسیه از ترکمنستان و ازبکستان، دو کشور آسیای میانه که در مرز با افغانستان قرار دارند، خواستار همکاری نزدیک تر در زمینه امنیت منطقه ای شد و برخی از رهبران روسیه آسیای میانه را "مرز مشترک کشورهای مشترک المنافع کشورهای مستقل" با افغانستان می دانند. ازبکستان دو بار به سازمانهای منطقه ای روسیه پیوسته و از آن خارج شده است (اکنون عضو آنها است). کریموف همیشه به برنامه های روسیه برای آسیای میانه مشکوک بود و فقط در صورت نیاز فوری به مسکو مراجعه می کرد. کریموف در سال 2016 درگذشت و جانشین او شوکت میرزیایف پیش از این تأیید کرده بود که می تواند روابط نزدیکی با مسکو نسبت به سلف خود بویژه در بخش دفاعی حفظ کند.
ترکمنستان به زودی پس از استقلال، بی طرفی اعلام کرد و در دسامبر سال 1995 سازمان ملل این موقف این کشور را تأیید کرد. حکومت ترکمنستان از این موقف استفاده کرد، تا از مشارکت در هر نوع اتحادیه های نظامی جلوگیری کند. سیاست حکومت ترکمنستان در مورد افغانستان همواره یکسان بوده است: عشق آباد با کمال میل با کسانی مناسبات داشت که در آنجا بر سر قدرت بودند. دلیل آن این واقعیت بود که ترکمنستان می خواست گاز طبیعی و برق خود را به داخل و از طریق افغانستان صادر کند. به طور رسمی، مقامات ترکمنستان طالبان را به رسمیت نشناختند، اما به آنها اجازه دادند که دفتر نمایندگی خود را در عشق آباد باز کنند، و امیدوار بود که این امر به ساخت خط لوله گاز ترکمنستان - افغانستان - پاکستان - هند (TAPI) کمک کند. این پروژه میلیاردها دالر عاید به خزانه ترکمنستان می آورد.
دولت های تاجکستان و ازبکستان از رژیم غنی پشتیبانی می کنند، اما در سال 2014 اطلاعاتی در این مورد بوجود آمدند که تاشکند و دوشنبه در وقایع افغانستان دخیل بودند که با کابل هماهنگ نشده بودند.
اکنون دولت های آسیای میانه، مسکو و پکن شبه نظامیان "دولت اسلامی خراسان" (سازمان ممنوع در روسیه – تبصره مدیریت مسوول) را تهدید اصلی در افغانستان می دانند. این شاخه «دولت اسلامی» عمدتاً در شرق افغانستان فعالیت می کند، اما حداقل یک گروه به رهبری فرمانده که توسط طالبان به قتل رسید، در ولایت جوزجان که با ترکمنستان هم مرز است، خود را بخشی از این شاخه اعلام کرده است. در اپریل سال 2018، نیروهای دولتی و طالبان به این گروه حمله کردند و رهبر آن، کاریا خیتمتول، از قوم ازبک را کشتند. طبق گفته ها و گزارش های دولت های آسیای میانه، روسیه و چین، نمایندگان همه کشورهای آسیای میانه و اویغورها از چین در جبهه داعش در افغانستان می جنگند. علاوه بر این، مبارزان بیشتر و بیشتری به این گروه می پیوندند که از عراق و سوریه وارد افغانستان می شوند. به ویژه این نکته قابل توجه است که طالبان شدیدترین مبارزه را علیه اعضای داعش در افغانستان پیش می برند.
نحوه عملکرد رهبری آسیای میانه تفاوت چندانی با رویکرد آن در 25 سال پیش ندارد، اما امروز بهای آن بسیار بلند است. در اوایل دهه 90، جنگ داخلی در افغانستان حکومت های آسیای میانه را نگران ساخت. حوادثی مانند حوادث اپریل سال 1992 رخ داد، وقتی که حدود 200 ترکمن افغان مسلح با ماشیندارها در ترکمنستان مداخله کردند و اردوگاهی را در پنج کیلومتری مرز ایجاد کردند. در اکتوبر سال 1993، مقامات ترکمن شکایت کردند که طیارات جنگی افغانستان شهر تخته بازار ترکمن را بمباران کردند. نیروهای خارجی ممکن است افغانستان را ترک کنند، اما کشورهای آسیای میانه نمی توانند مرزهای خود را تغییر دهند. وقایع در افغانستان همواره بر چگونگی زمامداری رهبران در عشق آباد، بیشکک، دوشنبه، نورسلطان و تاشکند تأثیر داشت. اکنون آینده منطقه نامشخص است و چون مشکلات در آسیای میانه ممکن مناطق دوردست را تحت تأثیر قرار دهد، برخی از بازیگران خارجی آماده هستند، تا مشکلات در افغانستان را به وسیله کمک یا به زور در داخل این کشور حفظ کنند.
